Definicja kobiecej płodności

W trakcie każdego fizjologicznego cyklu miesiączkowego u zdrowej kobiety dochodzi do owulacji, która jest momentem uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego. Komórka jajowa żyje 24 godziny, w tym czasie w organizmie kobiety dochodzi do szeregu zmian, które umożliwiają poczęcie dziecka. Moment, na który składa się przygotowanie ciała do owulacji i sama owulacja, to tzw. dni płodne. Teoretycznie zakłada się, że prawidłowy cykl, czyli taki w którym dochodzi do jajeczkowania, a po nim do fazy poowulacyjnej (lutealnej), którą charakteryzuje wydzielanie hormonów podtrzymujących ciążę, trwa 28 dni. Około 14 dnia powinno dojść do uwolnienia komórki jajowej, ponieważ ocenia się że średnio faza lutealna winna trwać 14 dni. Biorąc pod uwagę umowność tych założeń, dni płodne najczęściej charakteryzuje się, jako czas jajeczkowania między 10. a 18. dniem cyklu menstruacyjnego.

Na prawidłową płodność ma wpływ wiele czynników, m.in. anatomia i fizjologia danej kobiety, tryb życia, przeszłe schorzenia ginekologiczne oraz czynniki genetyczne. Dość trudno jest wyznaczyć dokładnie początek i koniec płodności, zależy to w dużej mierze od indywidualnych cech danego organizmu. Jej wiarygodna ocena wymaga starannych obserwacji, stąd omijanie dni płodnych jest żmudną i nie zawsze skuteczna metodą antykoncepcji, a współżycie w tym czasie w celu spłodzenia dziecka także nie zawsze kończy się sukcesem. Jednakże jeśli dobrze pozna się własny organizm oba z tych celów można zrealizować z powodzeniem, ponadto znajomość swojego ciała ostrzega przed infekcjami czy chorobami narządów płciowych, pozwalając na ich wcześniejsze wychwycenie.

Fizjologia kobiecej płodności

1. Cykl miesiączkowy i zmiany hormonalne

Cykl menstruacyjny rozpoczyna się pierwszego dnia miesiączki i dzieli na cztery części: krwawienie, fazę przedowulacyjną (folikularną), owulację (jajeczkowanie) oraz fazę poowulacyjną (lutealną). Pierwsza z nich charakteryzuje się wydzielaniem złuszczonej śluzówki macicy i obumarłej w poprzednim cyklu komórki jajowej, w fazie drugiej dochodzi do zmian hormonalnych w obrębie narządów, które prowadzą do dojrzewania jajeczka oraz ponownego budowania wyściółki z naczyń krwionośnych i gruczołów wewnątrz mięśnia macicy. Następnie pod wpływem folikulostymuliny oraz hormonu luteinizującego dojrzewa w jajniku jeden pęcherzyk Graafa, z którego uwolniona zostaje komórka jajowa do jajowodu, gdzie czeka 24 godziny na zapłodnienie. Jeśli w tym czasie w drogach rodnych kobiety znajdą się plemniki, a jeden z nich połączy się z jajeczkiem, powstanie zygota a z niej zarodek, który zagnieździ się w obrzękniętej śluzówce narządu rodnego. Jeśli nie, gameta żeńska obumrze, a pod koniec fazy lutealnej, która ma za zadanie podtrzymać ciążę, dojdzie do ponownego obumarcia naczyń krwionośnych w błonie śluzowej macicy, których łuszczenie się i wydalanie rozpocznie kolejny cykl menstruacyjny.

2. Zmiany śluzu szyjkowego

Na co dzień w pochwie dojrzałej kobiety panuje pod wpływem pałeczek kwasu mlekowego środowisko kwaśne. Niszczy ono drobnoustroje patogenne, chroniąc w ten sposób przed infekcjami, a także zabija plemniki. W czasie dni płodnych dochodzi do zmian w konsystencji i składzie śluzu wydzielanego przez szyjkę macicy, co wpływa na warunki chemiczne całego narządu. Z mętnego, skąpego o białawym lub żółtawym kolorze zmienia się on na przejrzystą, gęstą, ciągnącą się wydzielinę, przypominającą białko kurzego jaja. Wydzielina ta zmienia odczyn w pochwie na zasadowy, czym nie tylko nie niszczy męskich komórek płciowych, ale umożliwia im dojrzewanie oraz ułatwia pokonanie drogi do jajowodu, tworząc korytarze, w których łatwiej się plemnikom poruszać. Wychwytuje także te, które są niepełnowartościowe lub wadliwe. W tak korzystnym środowisku męskie gamety mogą przeżyć nawet do 72 godzin, czekając na komórkę jajową.

3. Zmiany w obrębie szyjki macicy

W niepłodnych fazach cyklu szyjka macicy jest zamknięta, nisko położona, a jej tkanki mają twardą i zbitą konsystencję. Tuż przed owulacją unosi się ona nieco ku górze, staje się bardziej miękka, a jej ujście lekko się rozchyla. Gdy dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, szyjka macicy znajduje się wysoko, jest bardzo miękka, rozpulchniona, obrzęknięta, a wejście do niej otwiera się tak, że można wsunąć weń opuszek palca.

4. Ból owulacyjny

Ból owulacyjny pojawia się w momencie pęknięcia pęcherzyka jajnikowego, z którego uwolniona zostaje komórka jajowa. Opisywany jest jako ukłucie po prawej lub lewej stronie podbrzusza, czasem tuż po nim wydalony zostaje mały skrzep krwi zmieszany ze śluzem. Odczuwają go tylko niektóre kobiety.

Ocenianie płodności

Kobiecą płodność można ocenić na podstawie fizjologicznych objawów, które towarzyszą cyklom menstruacyjnym. Jedne z metod opierają się na obliczeniach, inne obserwacjach, a jeszcze inne na badaniu gospodarki hormonalnej organizmu. Do sposobów oceny dni płodnych u zdrowej kobiety należy: kalendarzyk miesiączkowy, testy owulacyjne, rejestrowanie temperatury ciała oraz analiza zwiastunów płodności na podstawie własnej fizjologii.

1. Kalendarzyk miesiączkowy

Określanie płodności na podstawie kalendarzyka jest najbardziej umowną metodą, ponieważ opiera się wyłącznie na matematycznej analizie zmian zachodzących w organizmie. Zakłada się, że regularne cykle wynoszą 28 dni, a do jajeczkowania dochodzi 14. dnia, bo tyle powinna następnie wynosić faza poowulacyjna. W praktyce jednak długość cykli menstruacyjnych waha się od 23 do 35 dni, a faza lutealna może trwać 10 lub nawet 16. Aby obliczyć płodność z kalendarzyka, bierze się pod uwagę dane z ostatnich sześciu cykli. Od najkrótszego z nich odejmuje się najdłuższą fazę lutealną, czyli 16 dni, a od najdłuższego 10, czyli najkrótszą fazę poowulacyjną. W przypadku zakładanych wcześniej cykli, wyniki będą przedstawiać się następująco: 23-16=7 oraz 35-10=25. Pierwsza cyfra obrazuje początek płodności, druga jej koniec, według kalendarzyka więc rozpiętość dni płodnych to 2,5 tygodnia. Ocena ta jednak niewiele obrazuje, ponieważ jest oderwana od fizjologii. Nie stanowi oparcia podczas starań o dziecko, czy chęci uniknięcia poczęcia, nie mówi też o tym, co dzieje się w organizmie.

2. Testy owulacyjne

Testy owulacyjne są nowością na rynku, która ma za zadanie pomóc parom starającym się o dziecko, mającym problemy z prokreacją. Ich działanie jest zbliżone do testów ciążowych, ponieważ analizują skład chemiczny moczu kobiety, wykrywając stężenie hormonu – luteotropiny, która wydzielana jest w większych ilościach około 24–48 godzin przed owulacją. Są to niewielkie paski, wyposażone w okienko, w którym należy umieścić kilka kropli moczu oddanego najlepiej wieczorem. Pojawienie się w oknie kontrolnym dwóch kresek podobnej barwy oznacza zbliżającą się owulację. Badanie można wykonać w szpitalu, a także w domu, bo testy owulacyjne dostępne są w aptece.

3. Rejestrowanie temperatury ciała

Obserwacja temperatury ciała jest precyzyjną oceną płodności lecz jednocześnie jest retrospektywna i wymaga sumienności. Opiera się ona na fakcie, że tuż po owulacji temperatura ciała kobiety zwiększa się o pół stopnia i trwa podwyższona do końca cyklu lub w przypadku poczęcia przez całą ciążę. Mierzy się ją codziennie rano po przebudzeniu o tej samej godzinie w pochwie, odbycie lub w ustach, a nie pod pachą. Zebrane wyniki należy notować na karcie ilustrującej cały cykl. Na podstawie kilku zebranych kart można z dużym prawdopodobieństwem ocenić, którego dnia u danej kobiety najczęściej zaczyna się owulacja. Aby kierować się tym materiałem w celu antykoncepcyjnym należy zachować wstrzemięźliwość od początku cyklu do trzech dni po skoku temperatury, ponieważ metoda nie ostrzega przed jajeczkowaniem tylko mówi, że już wystąpiło. Należy brać pod uwagę także to, że pomiary są bardzo wrażliwe na tryb życia danej osoby i może je zakłócać stres, alkohol, infekcje czy nawet nieodpowiednia ilość snu.

4. Analiza zwiastunów płodności

Płodność najlepiej ocenia się na podstawie fizjologicznych objawów, na które składa się obserwacja śluzu szyjkowego, badanie szyjki macicy i rejestracja bólu owulacyjnego. Ocenia się, że jej początek następuje w momencie pojawienia się zmienionej, przejrzystej i rozciągliwej wydzieliny. Kobieta wówczas odczuwa wzmożoną wilgotność, która utrzymuje się przez kilka kolejnych dni. Ostatni dzień gęstego śluzu natomiast uznawany jest za moment największej płodności i nazywany jest „szczytem śluzu”. Bezpośrednio poprzedza on owulację, a zaraz po obumarciu komórki jajowej lub zapłodnieniu ponownie zmienia się na nieprzejrzysty i lepki, który nie przepuszcza plemników. Wiele kobiet jest w stanie trafnie ocenić moment cyklu obserwując zmieniającą się postać wydzieliny.

Badanie szyjki macicy wymaga codziennej palpacji, którą przeprowadza się w lekkim przykucnięciu lub rozkroku, najlepiej koło południa, kiedy stosunki anatomiczne organów są najkorzystniejsze. Szyjka macicy znajduje się w tylnej części pochwy, także jest dość łatwa do wychwycenia. Bada się jej konsystencje, ułożenie i otwarcie. Recepcja bólu owulacyjnego natomiast jest bardzo subiektywna i nie stanowi pewnej oceny płodności jako wyizolowany wskaźnik, może być natomiast jednym z elementów, które pomagają w pełnej analizie płodności.

Poradnie rodzinne dołączają do tych analiz jeszcze pomiar temperatury, co składa się na tzw. wielowskaźnikową metodę oceny płodności, inaczej metodę Billingsa. Metoda wielowskaźnikowa, której uczą poradnie w ramach naturalnego planowania rodziny, wymaga rzetelnej analizy cykli miesiączkowych oraz znajomości fizjologii i anatomii kobiecego organizmu. Skrupulatność umożliwia trafne wyznaczenie 3–5 dni płodnych w ciągu cyklu, a nawet pozwala uniknąć poczęcia.

Jeśli masz doświadczenie w tym temacie, bardzo prosimy o Twój komentarz. Podziel się swoją wiedzą z innymi mamami, wzbogać tę stronę!

Potrzebujesz włączonego javascript, aby móc komentować.

Dodaj komentarz

Imię E-mail (nie będzie widoczny) Treść komentarza Wpisz powyższy kod (zabezpieczenie) 2000